معرفی
استان بوشهر از استان‌های جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر میباشد.
این استان به‌علت قرار گرفتن در ساحل استراتژیک خلیج فارس، صادرات و واردات دریایی، صنعت صیادی، وجود ذخایر نفت و گاز (پارس جنوبی و شمالی)، کشاورزی و نخلداری و وجود نیروگاه هسته‌ای از اهمیّت راهبردی و اقتصادی برخوردار است؛ به گونه‌ای که پایتخت انرژی ایران لقب گرفته‌است.
مبارزه مردم بوشهر علیه نیروهای خارجی در یکصد سال اخیر از شاخص‌های مهم تاریخی این استان است.
موقعیت
استان بوشهر از شمال به قسمتی از استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به قسمتی از استان هرمزگان محدود است. این استان با مساحتی حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربع، جمعیتی برابر ۹۸۷٫۳۵۲ نفر داشته و با خلیج فارس بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی دارد.
تقسیمات کشوری
استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۳ بخش ، ۴۵ دهستان ، شامل ۳۷ شهر ، حدود ۹۱۰ آبادی میباشد.
طبیعت استان
استان بوشهر از دو بخش جلگه‌ای حاشیه ساحلی غربی و کوهستانی نوار شرقی منتهی‌الیه زاگرس جنوبی است.
ارتفاعات استان بوشهر که ادامه زاگرس فارس میباشد گچ‌ترش (رشته کوه) نام دارد. در نواحی جنوبی ارتفاعات به دریا نزدیک می‌شوند و به ارتفاعات نوکند مشهورند. قلل درانگ کلات بوریال مند و کجور در رشته کوه کار یا کارتنگ سواحل تنگستان قرار دارند. مهمترین کوههای استانکوه خورموج (با ارتفاع ۱۸۶۰ مرتفع‌ترین قله استان بوشهر)در شهرستان دشتی،کوههای گیسکان (۱۶۰۰متر) و بزپر یا پشت پر (۱۴۲۰متر) در شرق برازجان،کوه سیاه (۱۵۰۰متر) در دشت پلنگ،کوه درنگ (۱۲۲۳متر) در شهرستان دیر،کوه گچور (۱۶۰۳متر) و بوریال (۷۳۰متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان میباشد.
جلگه ساحلی استان در امتداد رود دالکی و دهانه رود حله دارای ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند دارای ۱۲۰ کیلومتر عرض میباشد. و اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است.
حوزه آبریز استان:
رود مند که علاوه بر رودخانه‌های استان فارس، رودخانه‌های شور خورموج دشت پلنگ سنا باغان در استان همه به آن سرازیر می‌شوند. رود حله که از به هم پیوستن رودخانه دالکی و شاپور تشکیل می‌شود، هر دو به خلیج فارس می‌ریزند. رودخانه‌های اهرم دره آبداری و گپ و شور گناوه از رودخانه‌های فصلی استانند. نه چشمه آبگرم در پهنای استان قرار دارد.
چهار ناحیه طبیعی استان تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند که شامل: منطقه حفاظت‌شده مند، منطقه حفاظت‌شده نای‌بند، منطقه حفاظت‌شده حله و پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه میباشد.
آب و هوای استان
آب و هوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵/۵۲ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۱ درجه و دمای متوسط سالانه استان ۷/۲۵ درجه میباشد. میانگین بارش ۲۲۰ میلیمتر است. هوای آن ۷ماه گرم ۲ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم میباشد. چهارده باد محلی در این استان شناخته شده‌است.
تاریخچه استان
نقشه‌ای از سرزمین ایلام باستان (قرمز) و نواحی همسایه آنقدیمی‌ترین نشانه‌های به دست آمده از سکونت در سرزمین بوشهرکه به عهد عیلامی و تمدن بین‌النهرین برمی‌گردد. در زمان مادها در آغاز سده هشتم قبل از میلاد سرزمین بوشهر جزء یکی از ایالتهای جنوب غربی آن دولت بوده و در زمان حکومت هوخشتره جزو ساتراپ‌نشین چهاردهم دولت ماد بوده‌است. از دوره هخامنشیان آثار با ارزشی در اطراف شهر برازجان کشف شده‌است. در دوره ساسانیان و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر بنا نهاده شد که اکنون خرابه‌های آن به نام ریشهر معروف است. شهر بوشهر در گذشته به اسامی لیان، ریشهر، راشهر، انطاکیه، بندر نادری یا ابوشهر نامیده می‌شده‌است. از اواخر قاجاریه تا سال ۱۳۱۶ کشور ایران به ۲۷ بخش تقسیم شده بود که بوشهر، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخشها محسوب می‌گردید. از این سال در تقسیمات جدید کشوری، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستانهای استان هفتم محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس گردید. در سال ۱۳۳۹ تغییراتی در تقسیمات سیاسی کشور داده شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا گردید. در اوایل دهه ۱۳۴۰ این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام گردید. در آذر ماه سال ۱۳۴۶ این فرمانداری کل به استان ساحلی تغییر نام یافت و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت. در آذر ماه سال ۱۳۴۹ شهرستانهای بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی جدا گردید و نهایتاً در تاریخ ۹ مهرماه ۱۳۵۲ استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل و پس از آن تاکنون به ۹ شهرستان تقسیم شده‌است.
نیروگاه‌ها
نیروگاه اتمی بوشهر، که در صورت بهره‌برداری، بیش از هزار مگاوات برق در فاز اول تولید و به ظرفیت تولید برق کشور می‌افزاید، توان فعلی و اصلی تولید انرژی استان را شامل می‌گردد.
- نیروگاه گازی بوشهر
- نیروگاه سیکل ترکیبی چغادک
- نیروگاه گازی تولید برق کنگان
- نیروگاه خارک
- راه هوایی
استان بوشهر دارای پنج فرودگاه در شهرهای بوشهر، خارک، عسلویه، بندر امام حسن و جم میباشد؛ که از این میان، فرودگاه بندر بوشهر جزو سه فرودگاه قدیمی کشور میباشد. ارتباط شهرهای بوشهر و عسلویه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت هوایی تعریف شده‌است. هم اکنون کار مطالعات احداث فرودگاه جدید بوشهر آغاز شده‌است و قرار است این فرودگاه در ۲۵ کیلومتری بندر بوشهر با پنج هزار هکتار وسعت ایجاد گردد. احداث این فرودگاه در نزدیکی شهر چغادک نیاز ۱۰۰ سال آینده استان بوشهر را برطرف می‌نماید. فرودگاه جدید بوشهر به گونه‌ای جانمایی شده است که در مرکز شش شهر گناوه، برازجان، دلوار، خورموج، اهرم و بوشهر قرار گرفته‌است.
شبکه راه‌های زمینی
عمده‌ترین شبکه راه‌های زمینی استان عبارتند از:
- بوشهر ـ گناوه ـ دیلم ـ اهواز ـ تهران
- بوشهر ـ گناوه ـ دیلم ـ آبادان ـ خرمشهر
- بوشهر ـ چغادک ـ برازجان ـ شیراز
- بوشهر ـ چغادک ـ کنگان ـ بندر لنگه ـ بندر عباس
صنایع دستی
گبه، گلیم، نمدمالی، حصیربافی، سوزن دوزی، زنبیل و سبد، جارو، سفالگری، مشک، لنج‌سازی، قایقسازی، توربافی، تونیره بافی، و دولچه
ره‌آورد خوراکی
خرما،حلوای مسقطی، ارده، حلوا راشی، حلوای سنگک، خارک پخته، انواع ماهی و میگو
جاذبه های گردشگری
- آب انبار قوام (بوشهر:خیابان خلیج فارس)
- خانه قدیمی قاضی (محله بهبهانی بوشهر)
- خانه رئیسعلی دلواری (۴۵ کیلومتری بوشهر دلوار)
- عمارت قدیمی ملک (۵ کیلومتری بوشهر)
- گورستان و منطقه باستانی سیراف (شهرستان کنگان)
- منطقه باستانی ریشهر (۸ کیلومتری جنوب بوشهر)
- مقبره ژنرال انگلیسی (بوشهر، خیابان امام خمینی)
- گورستان شخاب (جنوب بوشهر)
- مسجد شیخ سعدون (مرکز شهر بوشهر)
- کلیسای مسیح مقدس (مرکز شهر بوشهر)
- قلعه هلندی‌ها (شمال شرقی جزیره خارک)
- معبد پوزئیدون خدای دریا (جزیره خارک)
- گورستان باستانی جزیره خارک، امامزاده میرمحمد حنفیه، کلیسای قدیمی خارک (جزیره خارک)
- کاخ بردک سیاه (۱۲ کیلومتری شمال برازجان)
- تل مرو، تل طلسمی (جنوب برازجان)
- تل خندق، تا پهن (شمال برازجان)
- برج قلعه خورموج (خورموج)
- معبد کلات (۳۰ کیلومتری خورموج؛ روستای حیدری)
- امامزاده میرارم (جنوب خورموج)
- قلعه زائر خضرخان (شمال اهرم)
- منطقه باستانی توز (بین روستاهای زیراه، اردشیرآباد، سعدآباد)
- امامزاده سلیمان (جاده گناوه دیلم) خرابه‌های بندر سینیز (۲۰ کیلومتری بندر دیلم، حوالی خور امام حسن)
- خرابه‌های بندر مهروبان (۲۴ کیلومتری شمال بندر دیلم)
- امامزاده حسن (شهر امام حسن)
- مسجد بر دستان (شهرستان دیر)
- شاهزاده ابراهیم (ننیزک دشتستان)
- امامزاده عبدالمهیمن (بوشهر نزدیک ریشهر)
جاذبه‌های تاریخی
- شهر باستانی سیراف
- شهر باستانی ریشهر
- بافت شهر بوشه
- خانه رئیسعلی (موزه)
- کلیسای خارک
- مسجد بردستان (دیر)
- قلعه نصوری
- کاخ بردک سیاه
- گور دختر
- کشتی رافائل
- عمارت گلشن
- قبر جنرال
- خانه قاضی
- امامزاده عبدالمهیمن
- عمارت کوتی
- مدرسه سعادت
- کلیسای ارامنه گریگوری
- گورستان مهاجمین انگلیسی
- کاخ سنگ سیاه
- کوشک اردشیر
- عمارت کلاه‌فرنگی بوشهر
- عمارت ملک بوشهر
- کاخ بردک‌سیاه
- امامزاده امام حسن
- سنگ‌نبشته هخامنشی
- دژ برازجان
- نیایشگاه مند
- قلعه خورموج
- امامزاده شاهزاده ابراهیم
- قلعه عظیم منصورخان شبانکاره ای
- انبارکهنه شبانکاره
- انبار خان
- مناطق حفاظت شده
- منطقه حفاظت شده مند
- منطقه حفاظت‌شده حله
- پارک ملی دریایی
- پارک ملی نای‌بند
- پناهگاه حیات وحش خارک
- پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه
- اثر طبیعی ملی گنبد نمکی جاشک (دشتی)
موزه‌ها
- موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس
- موزه رئیسعلی دلواری
- موزه مردم‌شناسی بوشهر
چهره‌های سرشناس
دینی
- عالم مبارز آیت‌الله سید عبدالله بلادی بوشهری
- شهید شیخ ابوتراب عاشوری از فعالان انقلابی
- آیت‌الله سید عبدالله بلادی بوشهری، از رهبران مبارزه با استعمار بریتانیا
- آیت‌الله سید مرتضی مجتهد اهرمی، از رهبران آزادیخواه و مبارز جنوب
- شیخ حسن آل‌عصفور بوشهری، از علماء و محدثین قرن سیزده قمری
- شیخ محمدحسین برازجانی، از روحانیون مبارز در جنگ جهانی اول
- حجت‌الاسلام شیخ ابوتراب عاشوری، از مبارزان مذهبی انقلابی
- حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدحسن نبوی، شخصیت علمی، فرهنگی و نویسنده
- آیت‌الله فاضل جمی مجتهد و ادیب
- آیت‌الله حاج میرزا احمد گنخکی دشتی، از علمای سنتی استان
- آیت‌الله سید علینقی دشتی میانخره‌ای، مجتهد و مؤلف
- آیت‌الله شیخ عبدالنبی بحرانی بردخونی دشتی، از علمای سرشناس منطقه دشتی، استان بوشهر
- آیت‌الله عبدالنبی نمازی، امام جمعه کاشان و نماینده تهران در خبرگان
- آیت‌الله سید هاشم حسینی بوشهری، نماینده استان بوشهر در مجلس خبرگان
- آیت‌الله غلامعلی صفایی بوشهری، نماینده ولی فقیه در استان بوشهر و امام جمعه بوشهر
- آیت‌الله سید مصطفی حسینی دشتی، مؤلف
- آیت‌الله میرزا ابراهیم دشتی (منهاج)، نماینده اسبق استان بوشهر در خبرگان و اولین امام جمعه بوشهر
- آیت الله میرزا عبدالوهاب شریعت بهبهانی، عالم و مجتهدی که سالهای متمادی مرجع امور دینی و مذهبی مردم دیلم و لیراوی بود.
ادبی
- مفتون بردخونی، دوبیتی سرای جنوب
- فایز دشتی، دوبیتی سرای جنوب
- منوچهر آتشی، شاعر نوسروده‌های بومی
- علی دشتی، سیاسی و نویسنده
- احمد آرام، داستان نویس
- صادق چوبک، نویسنده رمان تنگسیر
- مفتون بردخونی، شاعر دوبیتی سرای جنوب
- فاضل جمی، ادیب و شاعر
- میرزا محمد جعفرخان حقایق نگار، نویسنده (فاش کننده راز قتل امیرکبیر)
- محمدرضا نعمتی‌زاده، شاعر مشهور به نیمای جنوب
- مدام دیری، شاعر
- علی باباچاهی، شاعر
- منیرو روانی پور، داستان نویس
- محمدرضا صفدری، داستان نویس
- رسول پرویزی، نویسنده
- محسن شریف، نویسنده
- دکتر سید جعفر حمیدی، شاعر، بومی‌سرا و استاد ادبیات دانشگاه
- محمد بیابانی، شاعر و بومی‌سر
- ایرج شمسی‌زاده، شاعر و بومی‌سرا
- رضا طاهری، مورخ، شاعر و نویسنده
هنری
- همایون خرم، نوازنده ویولن، موسیقی‌دان و آهنگساز سرشناس و پژوهشگر موسیقی ایرانی
- محسن شریفیان، خواننده و آهنگساز و مؤلف چند کتاب در زمینهٔ موسیقی محلی و تاریخ موسیقی محلی بوشهر
- ایرج صغیری، کارگردان، نمایش نامه نویس
- اصغر قربانی، استاد برجسته موسیقی
- حسین کشتکار بوشهری، خواننده
- رحیم پوردرخش، خواننده و آهنگساز
فرهنگی اجتماعی
- رئیس علی دلواری
- رئیس علی دلواری، مبارز جنوبی علیه استعمار گران انگلیسی
- زایر خضرخان اهرمی مبارز ملی جنوب (همرزم رئیسعلی دلواری)
- شیخ حسین خان چاه کوتاهی مبارز ملی (همرزم رئیسعلی دلواری)
- خالوحسین بردخونی، مبارز اهل بردخون (همرزم رئیسعلی دلواری)
- غضنفرالسلطنه برازجانی، مبارز جنوبی
- سید کمال‌الدین شهریاری از فعالان مدیریت کلان سیاسی و نماینده اسبق مجلس
- عبدالمحمد شعرانی، معلم کوچکترین مدرسه دنیا
